Skotland: Er hægt að skilja land og þjóð í gegnum tónlistina?

Follow

Greinin var skrifuð fyrir Morgunblaðið og birtist þar, laugardaginn 25. október, 2014

Að skilja Skotland…í gegnum tónlistina

• Ráðstefnan Understanding Scotland Musically fór fram í upphafi vikunnar
• Eigindir skoskrar alþýðutónlistar skoðaðar í krók og kima

Téð ráðstefna fór fram í Newcastle, sem kann að þykja einkennilegt, en skýrist af því að skipuleggjandinn, sekkjapípuleikarinn og fræðimaðurinn dr. Simon McKerrel er með stöðu við háskólann þar. Fræðimenn dreif víðsvegar að, lunginn af þeim Skotar nema hvað en einnig tóku bandarískir, nýsjálenskir og íslenskir kennismiðir þátt í atinu. Yðar einlægur lagði þarna fram „pappír“ (að flytja fyrirlestur er einatt kallað „give paper“) um hvernig skosk þjóðarsál endurspeglast í völdum poppsveitum eins og Proclaimers, Runrig og Arab Strap og var fyrirlesturinn byggður á meistararitgerð sem hann skrifaði við Edinborgarháskóla. Áhersla ráðstefnunnar var annars á skoska þjóðlagatónlist eða „traditional“-tónlist og kom þessi fyrirlestur minn, ásamt öðrum, m.a. inn á breyttar hugmyndir um þá list.

Allt eðlilegt

Margt áhugavert kom fram á þessari tveggja daga ráðstefnu, skárra væri það nú. En það er jafnvel áhugaverðara að skoða hvernig svona ráðstefnur virka almennt. Og fyrir félagsfræðing er þetta samskiptafræðileg gullnáma. Í félagsfræðinni er rætt um dulda virkni samfélagsstofnana, t.d. er yfirlýst markmið skóla að uppfræða en hlutverk þeirra er um leið hreinlega að vera vistarverur fyrir ungmenni, sjá til þess að þau séu í sambandi við jafningja sína o.s.frv. Þessi virkni er hins vegar aldrei nefnd berum orðum í skipuritum. Ráðstefnur lúta samskonar lögmálum, opinberlega er fræðafólk að lýsa hugmyndum sínum og kenningum í gegnum fyrirlestra en það sem gerist þar fyrir utan er ekki síður mikilvægt. Á pöbbnum er rúm fyrir óformlegri samræður þar sem tengslum er komið á og upplýsingar af alls konar tagi ganga á milli fólks; gamlir kolleggar og vopnasystkin treysta böndin; það er hlegið, sungið og fíflast. Ráðstefnur virka þá oft sem vel þegið uppbrot á rútínu dagvinnunnar, þarna gefst tækifæri til að leysa ærlega frá skjóðunni eftir langar einverur á bókasöfnum og fólkið sem maður rekst á þarna getur verið skemmtilega skrautlegt. Á þessari tilteknu ráðstefnu sat ég t.a.m. eitt síðdegið og sötraði kaffi með sjötugum Ameríkana, aðsópsmiklum og sjarmerandi kjaftaski sem er sérfræðingur í japanskri þjóðlagatónlist, hefðarkonu frá Lundúnum sem var að rannsaka Mogwai og gírugum gaur frá Manchester (sem er annarar kynslóðar Íri eins og honum varð tíðrætt um) en hann var að hefja sitt doktorsnám. Hann var jarpur á hár en með alhvíta og síða skeggbarta að hætti Jóns Sigurðssonar. Skipti þeim út fyrir hipsteramottuna sagði hann mér. Allt eðlilegt hér. Ýmiss konar óskráðar reglur í samskiptum dúkka upp, t.d. í fyrirspurnatímanum í kjölfar fyrirlestranna þar sem nærfellt allar spurningar hefjast á: „Þakka þér fyrir þetta. Afar áhugavert…en ég velti því fyrir mér…“. Öll gagnrýni er iðulega sett í lúmska baðmull, eitthvað sem Englendingar/Bretar eru miklir sérfræðingar í.

Hvað ertu (skosk) tónlist?

Á þessum ráðstefnum sem ég hef sótt í ár hefur mér þótt mjög merkilegt að upplifa þessa ríku þörf okkar mannskepnunnar fyrir samveru. Og þegar samhygðin er hvað sterkust keyrir hún hæglega yfir allar akademískar hártoganir, eins gaman og maður hefur annars af þeim. Það var þaðan sem sáttin og sælan sem ég fann innra með mér í lok ráðstefnu var, ekki að ég hafi uppgötvað að þessi skoski fiðlari væri í raun og veru frá Aberdeen en ekki Elgin. Þegar fólk hættir í vinnum talar það alltaf um að það sem það muni sakna mest séu vinnufélagarnir. Þeir skipta meira máli en það sem þú ert endilega að gera virðist vera.
Það er sjaldnast (les: aldrei) einhver niðurstaða úr svona ráðstefnum en tilgangurinn var að fá fólk til að hugsa um gildi og merkingu skoskrar tónlistar í dag, sérstaklega í kjölfar nýafstaðinna kosninga þar sem Skotar höfnuðu sjálfstæði. Skoska þjóðarsálin hefur eðlilega gengið í gegnum mikið umrót vegna þess og færið fyrir svona ráðstefnu því upplagt. McKerrell er mikill módernisti, ungur fræðimaður með glampa í augum og umhugað um framtíð lands síns. Breytingar, þróun og nýsköpun innan skoskrar alþýðutónlistar – eins mótsagnakennt og það hljómar – er jákvætt fremur en neikvætt að hans mati. Auðvitað voru margir á öndverðum meiði og á því var gjarnan tekið í baðmullarvöfðum umræðum á pöbbnum um kvöldið.

Follow