Cornucopia er heimur sem er í senn töfrandi og dularfullur.
— Ljósmynd/Viðar Logi

Greinin var skrifuð fyrir Morgunblaðið og birtist þar, laugardaginn 25. janúar.

Veröld ný og góð

Cornucopia er kvikmynd hvar samnefnd tónleikasýning Bjarkar Guðmundsdóttur er miðlæg. Þar eru þessu stórbrotna, marglaga verki gerð sannkölluð glæsiskil en Björk og hennar fólk hafa ferðast um heiminn með sýninguna í fimm ár.

Það hefur verið athyglisvert að fylgjast með vexti og þróun Cornucopia undanfarin ár. Í gegnum þessa sýningu kannar listakonan samband náttúrunnar, tækninnar, líkamans og mannsins við umhverfið í gegnum tónlist, dans og myndefni. Svo fátt eitt sé nefnt! Saman kemur þetta í einslags stafrænu leikhúsi eða eins og Björk segir sjálf „taka 21. aldar stafrænu og gera hana líkamlega á 19. aldar sviði.“ Sýningin sem myndina prýðir var tekin upp í Portúgal haustið 2023, í Altice-tónleikahöllinni í Lissabon, og sá Ísold Uggadóttir um leikstjórn kvikmyndarinnar. Tónlistin er að mestu af plötunni Utopia (2017) en lög af Fossora (2022) og eldri plötum koma og við sögu.

Að sjá tónleikana/sýninguna á hvíta tjaldinu er ekkert minna en magnað. Björk hefur tekist að búa til heim, heillandi og dularfullan, þar sem hugsað er listavel inn í alla þá þætti sem ég nefndi í upphafi. Sýndarveruleiki, umhverfður hljóðheimur, búningar, fjöldi leiktjalda – stafræn sem efnisleg – og sérsmíðuð hljóðfæri eins og segulharpa, ál-marimba og hring-flauta eru á meðal þess sem þarna kemur saman. Auk sérsmíðaðs bergmálsrýmis, nokkurs konar „kapellu fyrir einn“, þar sem innilegustu söngkaflarnir eru fluttir. Það er eðlilega hrífandi og hjartatosandi að sjá hvernig Björk fer „frá hjartameiðslum til fullkomins bata“ með tilstuðlan listarinnar æðstu.

Maður venst því aldrei að setjast niður með Björk, frægasta Íslendingi allra tíma. En fyrst og síðast er þetta manneskja, gleymum því ekki. Framfarasinnað tækniman en um leið af holdi og blóði. Og mikil ástríðumanneskja þegar að tónlist kemur, líkt og sá er ritar, og það var gott að spjalla við hana um þau efni. Fara á dýpið, lengst inn í útópíuna …

Á brún tækninnar
Við byrjum á því að tala um myndina sem slíka. Hverju á hún að áorka og hvað á hún að segja?

„Já, sko …,“ svarar Björk að bragði, snögg í tilsvörum, skýr og pæld. Og leyfir sér nördaða útúrdúra þegar svo ber undir. Alveg eins og það á að vera. „Þetta er heimildavinna m.a. Ég hef tekið upp efni á öllum túrum og kem því venjulega út í einhverju formi,“ rifjar hún upp. „En Cornucopia breyttist í eitthvað annað og meira. Ég var að koma úr miklum tækniheimi, vinnunni í kringum Bíófílíu t.d., og það var mjög gaman að vinna með fólki sem var þá á brún tækniuppfinninga. En ég komst svo á þann stað að mig langaði til að taka þessa hluti og setja þá upp á 19. aldar sviði. Það er svona grunnhugmyndin að verkinu. Það er mikil hleðsla þarna, sviðið brimafullt af skjáum og ég er að gera tilraun með að komast úr þessu tvívíða. Mörg laganna, eins og „Not Get“ og „Family“ voru þannig skrifuð fyrir 360° tónlistarupplifun („surround“, umhverfð/umlykjandi tónlistarupplifun).“

Björk lýsir Útópíuplötunni sem fagnaðarplötu. Blaðamaður segir að þegar hann hafi heyrt fyrsta tóninn í opnunarlaginu, „Arisen My Senses“, hafi honum liðið eins og hann væri að vakna á nýjum stað, eftir hina eðlilega þungu Vulnicura. „Já. Ég vona það,“ svarar Björk ákveðin og brosir lymskulega.

Marglaga verk
Í Cornucopia birtast margháttaðar hugmyndir. Tengsl tækninnar og mannsins, tengsl hans við umhverfið og andstæðurnar sem við erum öll að vinna með. Breyskur líkami og stálkaldar tölvur, hvað er skáldað og hvað er satt? „Grímurnar t.d. sem ég og James (Merry) erum að gera, þar sem við erum að eyða mörkunum á því hvar fantasían byrjar og endar. Hrátt andlitið á mér og ekki hrátt andlitið á mér.“

Ný og sérsmíðuð hljóðfæri eru þá notuð í sýningunni og Björk fer á flug þegar hún ræðir um hljóðfæri almennt. „Þegar fyrsta fiðlan kom í heiminn var það bara eins og úr vísindaskáldsögu. Fyrstu stóru kirkjuorgelin, fólk hélt að geimfar væri lent. Alger geimasýra (blaðamaður skellir upp úr). Svo þarf í raun að finna tónlist fyrir þetta, finna eitthvað með sál sem passar inn í þessar uppfinningar.“

Ég spyr Björk hvort hún sé að gefa feðraveldinu viljandi olnbogaskot með því að ráða konur inn í brasssveit (Wonderbrass), kór (grænlenski kórinn) og nú viibra, flautuseptettinn sem lék inn á Útópíu og hefur fylgt henni í þessu ferðalagi. Svar hennar er fróðlegt. „Já … en þetta er líka hugsað sem framlenging á mér. Ég elska „macho“-takta (karlmannlega) og ég elska að DJ-a með strákunum einhver „brutal beat“ sem skræla af manni hljóðhimnuna! Þannig að ég hef þessa hlið í mér og er mikið að hugsa um jafnvægi hvað þetta varðar. Að báðir heimarnir séu þarna á sviði alla jafna.“

Hispursleysi
Tónlistin í sýningunni byggist fyrst og síðast á Utopia-plötunni. Björk útskýrir fyrir blaðamanni og okkur hvernig Vulnicura (2015) og Utopia tengjast, þar sem síðari platan er í raun réttri úrvinnsluverk. „Vulnicura er náttúrulega sorgleg hjartabrotsplata,“ rifjar Björk upp án þess að bregða svip. Það er skemmtilega hispurslaust stuð á henni og ég græddi mögulega á því að fá fyrsta viðtal dagsins. „Á Utopia er maður kominn á nýjan stað, fokk þessi leiðindi, förum bara á einhverja eyju og spilum á flautur. Paradís. En þar er líka uppgjör og niðurstaða (lokalagið, „Future Forever“).“

Cornucopia ber með sér ákveðna framtíðarsýn, hljómar langsótt á blaði en er það í raun ekki. Draumur Bjarkar – eins og hjá okkur mörgum – snýst um tilvist þar sem menn, tækni og náttúra lifa saman í sátt og samlyndi í sjálfbærum heimi. Flóknara er það nú ekki.

„Þetta er farið í gang,“ segir Björk hugsi. „Og ég held að það sé mikilvægt að hafa rödd inni í þessu. Ég er á því að svartsýni fari ekki neitt og að benda fingrum á fólk og hluti, það þýðir einfaldlega ekki. „Vandamálið er þarna en ekki hjá mér.“ Þessi hugsun fer ekki með okkur neitt. Frekar að átta sig á því að við erum hluti af mannkyninu, hvort sem okkur líkar það betur eða verr. Ég er að hugsa um heimspeki sem tengist aðgerðahyggju. Það er tilgangslaust að vera í grjótkasti og leðjuslag sem hefur ekkert upp á sig, málið er mun frekar að byggja brýr og benda á punkta sem við eigum öll sameiginlega. Ég og Oddný Eir (Ævarsdóttir) vorum að vinna mikið saman í kringum bankahrunið og við enduðum á því að bjóða umhverfissinnanum Paul Hawken til landsins. Hann hélt fyrirlestur og ég lærði á þessum tíma að það gengur ekki að ergja sig á því hvernig ólíkar fylkingar eru að þræta.“ Björk er róleg þegar hún lýsir þessu yfir og litla herbergið okkar víbrar af zeni. „Því að eftir x langan tíma kemst fólk á svipaðan stað, þegar það lítur til baka og sér hvernig hefur spilast úr málum.“

Þetta kemur …
Ég spyr Björk að lokum hvað sé fram undan.

„Það er of snemmt að fabúlera eitthvað um það,“ segir hún íbyggin. „Ég lendi í því að „jinxa“ svona hluti, ef ég gaspra eitthvað um þá missi ég þá úr höndunum. Ef ég segði þér að ég ætlaði að gera græna plötu þá myndi ég fara heim og (setur upp stríðnissvip) „ég ætla ekki að gera græna plötu!“ Sköpunarkrafturinn er svo mikill prakkari og lætur ekki segja sér fyrir verkum. Þannig að það er skynsamlegast að segja ekki neitt og komi það sem koma skal.“

Cornucopia verður sýnd í íslenskum kvikmyndahúsum frá og með 1. febrúar og um heim allan síðar á árinu.

Tagged with:
 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Set your Twitter account name in your settings to use the TwitterBar Section.
Follow

Get every new post on this blog delivered to your Inbox.

Join other followers: