Follow
Greinin var skrifuð fyrir Morgunblaðið og birtist þar, laugardaginn 1. október, 2016
Stillan sem snýr aftur … og aftur … og aftur
Ný plata Jóhanns Jóhannssonar, Orphée, er naumhyggjulegt djásn sem undirstrikar rækilega sterka stöðu hans í samtímatónlist. Hér er rýnt í verkið sem og stöðu Jóhanns sem tónlistarmanns.
Ég fór út að hlaupa um helgina, í kringum Miklatúnið (sem ég mun aldrei kalla Klambratún) með nýjustu plötu Jóhanns Jóhannssonar í eyrunum. Veðrið var fallegt, það rigndi meira að segja, og með þessa dásemdartónlist í eyrunum varð hlaupið óneitanlega epískt. Ég fór hring eftir hring, í góðum takti (framan af a.m.k.!) alveg eins og platan. Ég labbaði einbeittur – „hreinsaður“ – frá hlaupinu.
Orphée er fyrsta sólóplata Jóhanns í átta ár eða síðan temaverkið Fordlandia kom út á vegum 4AD árið 2008. Þá erum við að tala um verk, sem tengist ekki nema sjálfu sér, rennur ekki samhliða kvikmynd, sjónvarpi eða öðrum miðli. Á millibilsárunum hefur Jóhann verið alveg afskaplega iðinn, unnið að margvíslegum verkefnum og ásókn í hann sem kvikmyndatónskáld hefur farið vaxandi, sem skýrir m.a. þessa bið eftir frístandandi verki. Ég ætla ekki að eyða löngum tíma í að ræða afrek hans á því sviðinu, þau eru nokkuð kunn nú, en tónlist hans við The Theory of Everything og Sicario hefur vakið helsta athygli á honum sem slíkum og nú síðast sú frétt að hann sé að vinna að tónlistinni við framhaldið af Blade Runner.
Síðasta verk af sólótaginu, Fordlandia, hafði sem umfjöllunarefni bæ sem Henry Ford lét byggja í Brasilíu á þriðja áratug síðustu aldar til að tryggja gúmmívinnslu fyrir fyrirtæki sín í Bandaríkjunum. Samfélags- og/eða atvinnulífstilraun sem mistókst en vakti og er enn að vekja vangaveltur um mannlegt eðli, efniviður sem Jóhann nýtti sér í tónsköpunina. Orphée er lausbundnara en temaverk engu að síður, hinar fjölmörgu sögur af skáldinu og tónlistarmanninum Orfeusi voru Jóhanni innblástur þar sem hann fjallar um breytingar af margvíslegum toga, hvort heldur sem um er að ræða flutninga á milli heimshluta (Jóhann fluttist frá Kaupmannahöfn til Berlínar á samningstíma verksins) eða breytingar á samskiptum og vinasamböndum. „Það er erfitt að breyta lífi sínu og þú þarft að taka erfiðar ákvarðanir,“ sagði Jóhann í nýlegu viðtal við Factmag. „Platan varð að einhvers konar dagbók um þetta ferli allt.“ Kannski er heilandi, seiðandi áferð plötunnar á vissan hátt leið til að semja sig út úr óvissutímum. Platan hefst á laginu/verkinu „Flight from the City“ og einkennist það af endurteknu stefi sem rís og fellur, aftur og aftur. Það er eitthvað angurvært við þetta, harmrænt, hvernig lagið byrjar, rís og dettur niður … aftur og aftur og aftur. Viðlíka aðferðum er beitt út plötuna. Endurtekin stef, með tilbrigðum, minimalismi sem hrífur mann með.
Ein af ástæðunum fyrir velgengni Jóhanns er að hann er með fæturna í tveimur heimum og skilur þá báða (og heimarnir eru reyndar fleiri í hans tilfelli) og fyrir pistilhöfund, sem hefur fylgst með ferli Jóhanns í meira en kvartöld, er eitthvað gleðilegt við það að sjá merki hins virta Deutsche Grammophon á plötunni. Bakgrunnur Jóhanns er rokk/popp en í dag vinnur hann á sviði samtímatónlistar og reynir á þanþol hinnar gamalgrónu skiptingar á milli dægurtónlistar og sígildrar/skrifaðrar tónlistar (skipting sem lifir enn góðu lífi, sama hvað póstmódernistarnir segja).
Hér heyrum við því í minimalistum eins og Pärt og Górecki en einnig í kvikmyndatónskáldum eins og Zbigniew Preisner, Ennio Morricone og Bernard Herrman. Gleymum þá ekki framsæknum rokkurum eins og Cale og Eno og hinu naumhyggjulega súrkálsrokki frá Þýskalandi; Can, NEU! og það allt. Jóhann þekkir þetta allt saman inn og út – og kvikmyndasöguna einnig – og þessi vitneskja og innsýn hefur gert honum kleift að tálga út eigin hljóðheim sem hann er að keyra inn í bæði kvikmyndatónlistarverkefnin sín (Sicario er mjög gott dæmi þar um) og þessa plötu hér.
Ég ræddi við Jóhann árið 2008, árið sem Fordlandia kom út. Viðtalið birtist í Morgunblaðinu og mér finnst við hæfi að enda þessi skrif með þessum hugleiðingum hans úr því:
„Ég reyni að búa til plötur sem bjóða upp á reynslu sem gefur hlustandanum eitthvað, eitthvað meira en ef hann dveldi bara við eitt og eitt lag að handahófi. Ritúallinn við það að setjast niður og hlusta á tónlist er dáldið að hverfa, við notum tónlist alltaf meira og meira sem veggfóður … Óskastaðan er sú að fólk gefi sér tíma og einbeiti sér í þann klukkutíma eða svo sem tónlistin á plötunni varir og gefi henni sömu athygli og bíómynd eða bók.“
Deildu!
