Follow
Dómurinn var skrifaður fyrir Morgunblaðið og birtist þar, laugardaginn 24. janúar, 2015
Sárin grædd
Björk – Vulnicura
*****
Tónlistina semur Björk en Arca tekur þátt í gerð tveggja laga og Spaces gerð eins. Texta á Björk en Oddný Eir Ævarsdóttir á þátt í einum („Atom Dance“). Björk stjórnar upptöku allra níu laganna, Arca kemur að sjö þeirra og The Haxan Cloak að einu. Antony Hegarty syngur sem gestur í „Atom Dance“. Smekkleysa/One Little Indian gefur út, 2015.
Nýrri plötu Bjarkar, Vulnicura, var lekið á netið síðasta sunnudag en formlegur útgáfudagur átti að vera í mars næstkomandi. Björk og hennar fólk brugðust skjótt við og platan kom út, löglega, á þriðjudaginn fyrir tilstilli iTunes. Síðustu daga hef ég verið marineraður í plötunni og í fyrradag fékk ég beiðni um þennan dóm. Ég og hún tókum okkur því klukkutíma langan göngutúr í skosku froststillunni þar sem við fórum vandlega yfir málin.
Þetta er engin venjuleg plata og ekki beint til þess fallin að gára í bakgrunninum. Ef það á að njóta hennar, eða öllu heldur upplifa hana, almennilega þarf bæði orku og athygli. Platan er uppgjör Bjarkar við sambandsslit hennar og Matthews Barneys og hún leggur öll spilin á borðið. Allar þessar tilfinningar sem við könnumst við í slíku ferli; ráðaleysið, vonin, afneitunin, sárindin, allar þessar órökréttu og yfirþyrmandi tilfinningar eru þarna, í tónlist bæði og textum. Hún hellir viðstöðulaust úr hjartanu í tæpan klukkutíma þannig að, nei, „njóta“ lýsir ekki beint þeim tilfinningarússibana sem hér um ræðir. Þar sem ég gekk eftir síkinu í hverfinu mínu, í köldum andvara en með bjartan heiðskíran himin fyrir ofan mig og tilraunir Bjarkar til að skilja það sem hún var að ganga í gegnum í eyrunum, hristist ég reglulega til innra með mér. Þetta er einstaklega áhrifaríkt verk og Björk tekst að lýsa þjáningu, sem svo margir geta tengt við, á ótrúlega næman hátt. Þetta er það „satt“ og einlægt að hlustandinn er afvopnaður, hugrekkið sem fylgir því að gera svona – eitthvað sem hún varð greinilega að gera, hér er ekkert útreiknað – byggir undir fágæta reisn. Platan er á víxl falleg, stingandi sársaukafull, myrk og á stundum vonbjört en alltaf er hún sönn, væmni eða yfirkeyrslu er ekki fyrir að fara. Meistaraverk Joni Mitchell, Blue, kemur óneitanlega upp í hugann í þessu samhengi.
Okkur er hent inn í þetta „ástand“ strax í opnunarlaginu. „Stonemilker“ ber með sér undurfagra strengi en það er líka eitthvað að, það er skuggi yfir. Björk syngur hálfhvíslandi, hún er róleg og varfærin, en allt er sagt með hnausþykkum, glerhörðum íslenskum hreim, nokkuð sem er greinilega meðvitað (r-in rrrrrrrrúlla af tungunni). Þetta kemur glæsilega út, stolti Íslendingurinn sem Björk er staðsetur sig sem slíkan. Þegar allt er á tjá og tundri sækir maður í öryggið, maður hugsar heim. Í næstu lögum heldur hún áfram að greiða úr flækjunni, hægt en örugglega. Í bæklingi eru lögin meira að segja tímamerkt, „9 months before“, „5 months before“ o.s.frv. Allt er mjög nakið og strípað, textarnir eru hreinskiptnir og einfaldir og í mögnuðu viðtali sem hún átti við Pitchfork-tónlistarmiðilinn nýlega viðurkennir hún að sér finnist þeir unglingslegir. En í því felst styrkur þeirra. „Maybe, he will come out of this, loving me?“ syngur hún í „Lionsong“ og umkomuleysið er slíkt að mann langar til að stíga inn í lagið og taka utan um hana.
Tónlistin á plötunni er eintóna, hægstreym og naumhyggjuleg og situr aftan við rödd Bjarkar. Strengir eru einkennandi en rafhljóð ýmiss konar einnig. Hljóðheimurinn styður smekklega við lagauppbygginguna, þrengir sér aldrei inn eða skyggir á framvinduna. Björk og hennar fólk vinna gagngert með þögnina/lágtíðnina og hún hefur ríkan skilning á því hvernig minna getur verið meira og á völdum köflum hreinlega spennuvaldur. Tónlist Marks Hollis og Talk Talk og síðustu verk Scotts Walkers eru á viðlíka rófi. Þegar á líður verða lögin eilítið harðari, eins og listamaðurinn sé að skríða saman, átta sig á því að hann er kominn í gegnum þetta, hann er á lífi. Stöku ljósgeislar brjótast í gegn.
Vulnicura (Vulni-cura, að græða eitthvað sem er búið að vera viðkvæmt) er eins ólík síðustu plötu, Biophilia, og hugsast getur. Þar var allt undir í alheimslegum skilningi, Björk var að velta fyrir sér tengingu náttúrunnar, menntunar og vísinda. Sú plata er „út á við“. Vulnicura er hins vegar öll „inn á við“ og ég man ekki í fljótu bragði eftir plötu sem hefur tekist á við svona lagað á jafnmagnþrunginn hátt. Hér höfum við listamann sem er fullkomlega trúr köllun sinni og notar það sem honum var gefið til að vinna sig út úr áfalli. Það er verið að hreinsa upp, græða sár og Björk fer í gegnum þetta ferli með opin augu og eyru, tekur inn hörmungarnar og hamingjuna (sem er alltaf þarna einhvers staðar, þó að við komum ekki auga á hana þegar við erum í holunni).
Um leið er platan í raun óður til tónlistarinnar sem slíkrar, hvernig hún er stundum það eina sem bjargar fólki, skilur raunverulega á milli lífs og dauða. Í áðurnefndu viðtali talar Björk einmitt um þetta, að tónlistin sé raunverulega það eina sem geti bjargað í ömurlegum aðstæðum og það hafi hún sannarlega gert í þessu tilfelli.
Björk býr yfir sjaldgæfri snilligáfu en sjaldan hefur hún beitt henni á jafnáhrifaríkan hátt og hér. Vulnicura er þrekvirki og maður hristir hreinlega hausinn yfir því hvernig hún fer að því að halda uppi þessum gæðastaðli ár eftir ár. Og hann hækkar meira að segja þegar veröldin splundrast. Algerlega ótrúlegt.
Arnar Eggert Thoroddsen
Deildu!
