Follow
Greinin var skrifuð fyrir Morgunblaðið og birtist þar, laugardaginn 12. nóvember, 2016
Himneskar opinberanir
Kjartan Sveinsson gefur út fyrsta sólóverkefni sitt í hljómplötuformi, óperuna Der Klang der Offenbarung des Göttlichen, en verkið er sprottið upp úr samstarfi hans og Ragnars Kjartanssonar.
Útskýringa eður inngangs er þörf áður en ég legg í að rýna í þá tónlist sem hér er á boðstólum. Hún á sér nefnilega nokkra forsögu en hún var upprunalega samin sem hluti af samnefndu verki Kjartans og Ragnars Kjartanssonar sem var sett upp í Berlín fyrir tveimur og hálfu ári eða svo. Vettvangurinn var hið fornfræga Volksbühne og þá var um margháttað verk að ræða; engir leikarar tróðu upp á sviðinu og var leikmynd, ljós og svo tónlistin látin bera það uppi. Tónlistin spilaði þar mikla og dramatíska rullu í allri framvindu, 40 manna hljómsveit og sextán manna kór sá um flutninginn og Davíð Þór Jónsson fór hamförum sem stjórnandi.
Titill verksins vísar í Heimsljós Halldórs Laxness, nánar tiltekið upphafshluta þess verks. Kjartan hafði og samið tónlist fyrir uppfærslu Þjóðleikhússins á því verki árið 2011 og Ragnar og Kjartan tóku með sér hugmyndir um fegurðina, hana sem slíka, inn í Der Klang der Offenbarung des Göttlichen. Að mati Ragnars er Laxness bæði að afbyggja og upphefja fegurðina í Heimsljósi, eins og hann nefndi í stuttu spjalli við Morgunblaðið á sínum tíma, og þá nálgun studdust þeir félagar við í allri úrvinnslu.
Þó að platan, tónlistin, sé kynnt sem fyrsta sólóverk Kjartans er hann auðvitað langt í frá einhver nýgræðingur. Hann var meðlimur í Sigur Rós um fimmtán ára skeið (1997 – 2012) og hefur líka samið kvikmyndatónlist, m.a. við myndir Rúnars Rúnarssonar auk tónlistar við myndir eftir Neil Jordan og Ramin Bahrani. Fleiri og annars konar verkefnum hefur hann auk þess sinnt en óneitanlega er þessi útgáfa sú fyrsta sem hleypt er af stokkum með nokkuð eftirtektarverðum glæsibrag. Tónlistin kemur út í nokkrum formum, eins og venja er, sem streymi og niðurhal, nema hvað, en auk þess sem forláta vínyll, tvöföld tíutomma, hvorki meira né minna. Umslagshönnun er einstaklega snotur og hver kafli verksins fær að njóta sín á sinni hliðinni hver.
En förum (loksins!) inn í sjálfa tónlistina. Henni er skipt upp í fjóra hluta sem bera einfaldlega nöfnin Teil I – IV. Fyrsti hlutinn fer af stað með dramatískum hætti, lágstemmdir en þó knýjandi strengir leiða framvinduna og það er svona „það er eitthvað rosalegt að fara að gerast“ andi hangandi yfir. Þetta stef stigmagnast með afgerandi hætti og höfundar eins og Arvo Pärt og kannski helst Penderecki koma upp í hugann. Naumhyggja og ákveðnir epískir eiginleikar sem nýttir eru til hins ýtrasta. Kórinn kemur inn í öðrum hlutanum, afskaplega „íslenskur“ í þessum eyrum alltént (og á undarlegan hátt því afar róandi. Eitthvað heimilislegt við hann). Þriðji hlutinn er líklega hvað áhrifamestur en þar setur Kjartan sitt fangamark á með afgerandi hætti. Meginmelódían sem er kynnt í upphafi, kvikmyndaleg nokk, er afar hrífandi, melankólísk og hjartatosandi. Kór og hljómsveit koma svo saman í lokahlutanum, framvinda öll hæg, örugg og ákveðin sem fyrr og áhrifin eftir því.
Í eyrum virkar þetta því afskaplega vel og tónlistin stendur keik og klár utan heildarverksins. Einhverjir væru kannski til í að slægjast eftir vísbendingum um bakgrunn Kjartans sem einn af meðlimum Sigur Rósar en þær eru varla þarna, ef þá að neinu marki. Og í raun fer lítt fyrir popparfleifðinni, nema hugsanlega að melódíunæmi Kjartans hafi grætt eitthvað á því.
Það má líka vel taka þessar spurningar lengra og hlusta á tónlistina sem „viljandi ýkta“ enda var það upplegg sýningarinnar sem fæddi tónlistina af sér. Anna Jóa, myndlistarrýnir Morgunblaðsins, sagði á sínum tíma að með Der Klang der Offenbarung des Göttlichen væri verið að „varpa fram ögrandi spurningum en af einlægni, sem þó er krydduð spaugi“, og er það nokkuð nösk lýsing. Sjálfur sagði Kjartan, og ég sé hann svo vel fyrir mér, að tónlistin væri „svona poppmúsík með strengjasveit og kór, og smá glimmeri“. En í hinu stóra samhengi skiptir þetta allt litlu. Tónlistin stendur einfaldlega, hún virkar, ýfir upp gæsahúð og þá er tilganginum, eða a.m.k. vissum tilgangi, náð.
Deildu!
