Follow
Greinin var skrifuð fyrir Morgunblaðið og birtist þar, laugardaginn 8. október, 2022.
Grafið dýpra…
Ný plata Bjarkar, Fossora, er hennar tíunda. Andlát móður og heimsfaraldur spiluðu sína rullu í innblæstrinum og tónlistin sækir m.a. í „gabber“ og blásturshljóðfæri.
Ný plata frá Björk er alltaf merkisviðburður enda erum við að tala um eitt framsæknasta tónlistarman allra tíma. Höfum það á hreinu, engin tónlistarkona/maður/manneskja í sögunni hefur náð jafn mikill hylli í tónlistarsögunni þegar búið er að reikna eðli tónlistarinnar sem hún gerir inn í þá jöfnu. M.ö.o., að jafn sérlunduð tónlist, þannig lagað, hafi náð jafn mikilli heimsfrægð og raun ber vitni er í senn ótrúlegt og ekki verið jafnað af nokkrum. Þegar frægðarsól Bjarkar hóf að rísa á tíunda áratugnum var Beck líkast til sá eini sem var að gera svipaða hluti, þ.e. fremur „sýrða“ tónlist sem var engu að síður spiluð í útvarpi og á MTV. En ólíkt Beck, sem hefur vissulega haldið í sín sérkenni alla tíð, þá nýtti Björk sér stöðu sína til að fara lengra, dýpra og í raun réttri inn á slóðir sem enginn hafði farið á áður, hvort heldur hann kæmi úr poppi eða klassík. „Hún er komin á stall með Stockhausen og Bítlunum sem frumkvöðull,“ sagði ég í blaði þessu árið 2011 eftir að hafa fylgst með frumflutningi á Biophiliu í Manchester og ég stend við þetta. Ég bætti við: „Það er ekki hægt að lýsa því með orðum hvert hún er að fara, og ótrúlegt hvernig hún nær að vinna með alla þessa tækni sem við höfum í dag, búa til einhverja tónlist sem er fáránlega „artí“ en aðgengileg um leið.“
Plötur Bjarkar eru venjulega merkingarþrungnar, jafnvel þemabundnar, sem hefur verið algengara í seinni tíð. Á Biophilia var alheimurinn sjálfur undir, takk fyrir, og á Vulnicura og Utopia var verið að vinna úr erfiðum skilnaði. Fossora er „léttari“ en þessar plötur hvað konseptþyngsli varðar en tónlistarlega er þetta hreinasta ævintýri náttúrlega. Venju samkvæmt gapir maður reglubundið yfir hugmyndaauðginni og hugrekkinu sem felst í einstaka lögum og lagabútum.
Björk er líka hinn mikli samþættir. Dregur upp minni og áhrif úr klassík, djass og heimstónlist, nýjustu straumum og stefnum í raf- og tilraunatónlist og raðar svo öllu saman með sínu ótrúlega og afar næma útsetningarnefi (útsetningareyrum?). Hún er samþættir og sameinari. (Afsakið þessi furðuorð. Ég kann líka að skapa!) Hún velur samstarfsfólk úr öllum áttum, hefur alltaf gert, og þessi plata er ansi tilkomumikil hvað það varðar. Hér er Brooklynhipsterinn Serpentwithfeet, börnin hennar tvö, Sindri og Ísadóra, indónesíski dúettinn Gabber Modus Operandi (Kasimyn, einn meðlima, kemur við sögu í þremur lögum), bassaklarinettsextettinn Murmuri og íslenska sveitin Sideproject. Svona meðal annars.
Ég las að Björk hefði ætlað að hafa plötuna konseptmiðaðri en svo hent þeirri hugmynd út um gluggann. Þetta sé hins vegar jarðbundin „Íslands“-plata, enda var Björk einangruð hér í faraldrinum eins og svo margir. Platan fer víða, stíllega, og er það vel. Upphafslagið, „Atopos“ (unnið með Kasimyn) er hart, næsta óþægilegt, sem endar á gabber-keyrslu (feikihröð, grjóthörð teknótónlist sem var þróuð í Hollandi á tíunda áratugnum). Bassaklarinett lúra hins vegar undir og yfir öllu mögnuð rödd Bjarkar. Klarinettin vísa í „avant-garde“ nútímatónlist (smá Talk Talk og Robert Wyatt líka) á meðan „gabber“-dæmið gefur þessu framtíðarblæ. Vinnsla Kasimyn og co. á téðu formi er einstök. Lagið hliðstæðulaust, nema hvað, þetta er Björk! Eins og ég sagði, þetta er fjölskrúðug plata. „Mycelia“ er raddalag, skekkt og skælt, og líkt er með „Sorrowful Soil“, uppfullt af kóraröddum, karlkyns, kvenkyns, allskyns. „Ancestress“, óður til móður Bjarkar, er unnið af Björk og syni hennar, Sindra. Stóreflislag og vel hlaðið. Eftir það er hofmannlega tekið ofan fyrir Fróni í hinu 44 sekúndna langa „Fagurt er í fjörðum“ (texti eftir Látra-Björgu). Emilie Nicholas og Serpentwitfeet koma svo afar sterk inn í sínum lögum að ekki sé talað um dóttur Bjarkar, Ísadóru, sem á fallegt innslag í „Her Mother‘s House“ sem er jafnframt lokalagið.
Góð plata frá Björk, og það virkilega, en hún hefur aldrei sent frá sér neitt sem kemst nálægt einhverri meðalmennsku. Ótrúleg listakona og í tónlistarsögu heimsins skipar hún einstakan sess eins og þið vitið. Maður er eiginlega pínu upp með sér að tala sama tungumál og búa á sama svæði og þessi stórsnillingur. Ó, við dauðlegir og allt það…
Deildu!
